gora



Poprzednia strona

Powrót na stronę główną

Następna strona


Instrukcje doświadczeń chemicznych na lekcjach przyrody.
 

1. Doświadczenie. Działanie tlenku siarki(IV) na gwoździe, skały i wapienie.

Odczynniki i materiały: wodorosiarczan (IV) sodu NaHSO3, gwoździe, kawałek wapienia.

Sprzęt: dwa krystalizatory, akwarium, dwie płytki szklane.

Wykonanie:

Do akwarium wkładamy krystalizator wypełniony 1% roztworem wodorosiarczanu (IV) sodu. Obok krystalizatora kładziemy gwoździe oraz wapień. Dla porównania do drugiego akwarium wkładamy także gwoździe oraz wapień. Oba naczynia przykrywamy płytkami szklanymi i pozostawiamy w dobrze wietrzonym pomieszczeniu na tydzień. W obecności SO2 zachodzi reakcja:

CaCO3 wapień + SO2 + 1O2 + 2H2O -> (CaS04 * 2H20) gips + CO2

Obserwacje i wnioski:

Powstający gips jest bardziej kruchy niż wapień i szybko odpada od powierzchni, na której wykrystalizował. Jest też lepiej rozpuszczalny w wodzie niż CaCO3 i zmywa go woda deszczowa. Gwoździe pokrywają się rdzą.

Tlenek siarki (IV) przyśpiesza korozję stali i powoduje rozsypywanie się wapieni. Przyczynia się to do niszczenia budowli i rzeźb zwłaszcza tych wykonanych z wapieni.

2. Doświadczenie. Obserwacja wpływu zanieczyszczeń powietrza na porosty, liście drzew iglastych i liściastych.

Materiały: zdjęcia glonów i porostów, wybrane drzewa iglaste i liściaste.

Wykonanie:

Po obejrzeniu zdjęć glonów i porostów szukamy ich w najbliższej okolicy. Porównujemy ze zdjęciami. Odczytujemy maksymalną koncentrację SO2, jaka mogła wystąpić w miejscowości, w której mieszkamy. Oceniamy stan drzew iglastych i liściastych - obserwację prowadzimy przez dwa tygodnie. Porównujemy stan drzew rosnących przy ruchliwej ulicy i w lesie lub parku. Zwracamy szczególną uwagę na drzewa szpilkowe: jodły i świerki.

Obserwacje i wnioski:

Wyniki obserwacji umieszczamy w tabeli:

Tabela: Ocena drzew.

Miejsce Kształt drzewa Kora Korona Liście i szpilki

Na podstawie przeprowadzonych obserwacji porostów i drzew sporządzamy krótki raport oceniający czystość powietrza w miejscu zamieszkania.

3. Doświadczenie. Wykrywanie dwutlenku węgla (tlenku węgla (IV)).

Odczynniki: woda wapienna

Sprzęt: rurka szklana, zlewka o pojemności 50 cm3, krystalizator. 

Wykonanie:

  1. W zlewce umieszczamy 10 cm3 wody wapiennej. Przez rurkę szklaną umieszczoną w wodzie wapiennej wdmuchujemy ustami powietrze z płuc. Obserwujemy efekty reakcji.

  2. Do krystalizatora wlewamy na dno, wody wapiennej. Po dwóch dniach obserwujemy efekty reakcji.

Obserwacje i wnioski:

  1. Woda wapienna (roztwór wodorotlenku wapnia Ca((OH)2) pod wpływem dwutlenku węgla CO2 ulega zmętnieniu, ponieważ wytrącił się trudno rozpuszczalny osad węglanu wapnia:

Ca(OH)2 + CO2 = CaCO3 + H2O

  1. Po dwóch dniach woda wapienna ulega zmętnieniu, co świadczy o obecności CO2 w powietrzu.

4. Doświadczenie. Otrzymywanie tlenu i badanie jego właściwości.

Odczynniki: 15-20 % roztwór nadtlenku wodoru H2O2, rozcieńczony kwas siarkowy (VI) H2SO4 roztwór manganianu (VII) potasu KMnO4

Sprzęt: erlenmajerka, korek z wkraplaczem i rurką odprowadzającą, probówka, krystalizator, łuczywko

Wykonanie:

Do erlenmajerki wlewamy około 50 cm3 15-20 % roztworu nadtlenku wodoru zakwaszonego rozcieńczonym kwasem siarkowym (VI). Z wkraplacza dodajemy powoli roztwór KMnO4. Gaz zbieramy w probówce, umieszczonej w krystalizatorze z wodą i badamy jego rolę w procesie spalania. 

Obserwacje i wnioski:

W kolbie w wyniku gwałtownie zachodzącej reakcji:

2KMnO4 + 5H2O2 +3H2SO4 = 2MnSO4 + K2SO4 + 8H2O + 5O2

następuje odbarwienie fioletowego roztworu KMnO4, wydziela się gaz bezbarwny, bez zapachu, który sam się nie pali, ale rozżarzone łuczywko zapala się w nim.

Tlen jest gazem podtrzymującym palenie.

5. Doświadczenie. Identyfikacja przedmiotu.

Materiały: plastelina, mały patyczek np. wykałaczka, mały przedmiot powszechnie znany np. guzik, kostka do gry, kapsel.

Wykonanie:

Obłożyć plasteliną mały przedmiot formując z niej kulę. Osoba, która nie wie, co jest w plastelinie, wtykając w nią wykałaczkę tak by nie zmienić kształtu kuli, stara się określić kształt przedmiotu w środku.

Obserwacje i wnioski:

Głębokość, na jaką patyk "wchodzi", daje pogląd na rozmiar i kształt przedmiotu. Również twardość niewidocznego przedmiotu może być łatwo określona w ten sposób.

6. Doświadczenie. Określenie powietrza jako materii.

Materiały: pusty plastikowy woreczek

Wykonanie:

Napełnij pusty woreczek otwierając go i poruszając nim w powietrzu ("złap do niego powietrze"). "Zamknij" woreczek zakręcając ręką wejście i trzymaj go w ręce. Ściśnij woreczek drugą ręką.

Obserwacje i wnioski:

Woreczek stawia opór przy ściskaniu, coś jest wewnątrz mimo, że nie widać tego "gołym okiem". Powietrze zajmuje określoną przestrzeń wypełniając woreczek. Cząsteczki powietrza wypełniaj ą woreczek i wywierają, od wewnątrz, ciśnienie na jego ścianki. Cząsteczki gazu są bardziej ściskane, gdy ściskasz woreczek ręką. Gdyby mogło być wytworzone dostatecznie duże ciśnienie, to powietrze mogłoby rozerwać worek i ujść z niego.

7. Doświadczenie. Przepływ cieczy przez łodygę.

Materiały: łodyga świeżego selera z liśćmi, zielony barwnik spożywczy.

Sprzęt: czysta szklanka.

Wykonanie:

Wlej wodę do szklanki - do 1/4 jej pojemności. Zrób ciemnozielony roztwór, dodając spożywczy barwnik do wody (np. barwnik do jaj). Z końca selera odetnij plasterek łodygi. Wstaw seler do zabarwionej wody. Po upływie 24 godzin określ kolor liści selera.

Obserwacje i wnioski:

Bladozielone liście selera są teraz ciemnozielone. W łodygach wszystkich roślin znajdują się drobne, wąziutkie, włoskowate kanaliki (rurki). Tymi rurkami kolorowa woda dostaje się do liści. Ciśnienie powietrza w pokoju powoduje pchanie (parcie) wody do góry. Ciśnienie wewnątrz rośliny jest mniejsze niż w pokoju i dlatego woda jest "pchana" w górę do liści. Ruch wody (do góry) w cienkich rurkach, tzw. kapilarach, nazywany jest zjawiskiem kapilarnym i jest spowodowany różnicą ciśnień.

8. Doświadczenie. "Uciekający" dwutlenek węgla.

Materiały: woda mineralna, gazowana.

Sprzęt: szklanka lub słoiczek, "głęboki" talerz.

Wykonanie:

Wlej wodę mineralną do szklanki i obserwuj ją. Napełnij talerz zagotowaną wodą i wstaw do niego szklankę z wodą mineralną. Prowadź dalej obserwację.

Obserwacje i wnioski:

Po ogrzaniu cieczy szybkość unoszenia się pęcherzyków rośnie. Wody gazowane są wytwarzane poprzez rozpuszczenie dużej ilości gazu - dwutlenku węgla CO2 w wodzie. CO2 jest wprowadzany do butelki pod dużym ciśnieniem, a butelka jest natychmiast zamykana. Gazy źle rozpuszczają się w cieczach. W miarę ogrzewania się cieczy rozpuszczalność gazów zmniejsza się.

9. Doświadczenie. Przygotowanie wody wapiennej.

Odczynniki: wapno

Sprzęt: łyżeczka, 2 szklane litrowe słoiki z zakrętkami 

Wykonanie:

Napełnij wodą jeden słoik. Dodaj jedną łyżeczkę wapna i wymieszaj. Zakręć wieczko słoika i pozwól, by płyn odstał się przez noc. Bezbarwny płyn znad osadu zlej do drugiego słoika i zakręć go.

Obserwacje i wnioski:

Po opadnięciu osadu na dno słoika otrzymujemy roztwór wody wapiennej. Słoik, w którym się ona znajduje, musi być zakręcony po to, by uniemożliwić rozpuszczanie się w nim dwutlenku węgla z powietrza.

10. Doświadczenie. Produkcja dwutlenku węgla przez drożdże.

Materiały: łyżka suszonych drożdży, łyżka cukru, wazelina, plastelina, szklanka wody wapiennej.

Sprzęt: dwie plastikowe buteleczki na 100 - 250 cm3, korek do zatkania butelki, rurka gumowa o długości ok. 40 cm.

Wykonanie:

Wsyp pół łyżki drożdży do pierwszej butelki. Wlej do połowy objętości butelki ciepłą wodę. Dodaj pół łyżki cukru. Zatkaj kciukiem butelkę i potrząśnij nią energicznie w celu wymieszania zawartości. Posmaruj boczną powierzchnię korka wazeliną i zatkaj nim butelkę. Postaw butelkę na ziemi. Prowadź obserwację.

Drugą butelkę przygotuj jak pierwszą ale zamiast korka włóż do szyjki butelki rurkę i uszczelnij plasteliną. Drugi koniec rurki włóż do szklanki napełnionej wodą wapienną. Prowadź obserwacje kilka dni.

Obserwacje i wnioski:

Po kilku minutach korek wyskakuje z butelki. Drożdże to bardzo drobne (jednokomórkowe) grzyby, które używają cukru i tlenu do wytwarzania energii. W czasie wytwarzania energii - fermentacja drożdży - powstaje także gaz powodujący wzrost ciśnienia w butelce. Gdy powstanie dostateczna ilość gazu, korek zostaje wypchnięty. Gaz powstający przy fermentacji drożdży to dwutlenek węgla. Udowadnia to doświadczenie z drugą butelką. Woda wapienna mętnieje, co jest dowodem na to, że gaz wydobywający się z rurki jest dwutlenkiem węgla.

UWAGA! Doświadczenia pierwszego nie można wykonywać w butelce szklanej, ani szczelnie zamykać butelki, gdyż może eksplodować.

11. Doświadczenie. "Patynowanie" monet.

Materiały i odczynniki: talerzyk, serwetka papierowa, ocet 10%, 3-5 monet miedzianych (np. 1,2, 5 groszy) 

Wykonanie:

Wlej na talerzyk nieco octu. Złóż serwetkę "we czworo" i połóż na talerzyku. Połóż monety na nasączonej serwetce. Odczekaj 24 godziny.

Obserwacje i wnioski:

W doświadczeniu zaszła reakcja chemiczna i na monetach utworzyła się zielona powłoka.

12. Doświadczenie. Pozbawienie surowego jajka skorupki.

Materiały i odczynniki: surowe jajko, pól litra octu 10%.

Sprzęt: stoik półlitrowy z nakrętką 

Wykonanie:

Włóż jajko do stoika; nie rozbij jajka. Do stoika wlej tyle octu aby było cale zanurzone. Zakręć stoik. Prowadź obserwację.

Obserwacje i wnioski:

Na powierzchni jajka tworzą się pęcherzyki gazu, których liczba rośnie z czasem. Po ok. 24 godzinach skorupka "zejdzie" z jajka, a jej kawałki mogą pływać po powierzchni octu. Jajko pozostaje nietknięte, ponieważ otacza je cienka, przejrzysta błona, przez którą można zobaczyć żółtko. Pod wpływem octu ze skorupki wydziela się gaz, a skorupka się rozpada.

13. Doświadczenie. Wykrywanie skrobi.

Odczynniki i materiały: jodyna, kartka papieru, próbki: ser, kromka chleba, krakers (suchar), cukier, plasterek jabłka,

Sprzęt: taca lub blacha do ciast, zakraplacz do oczu 

Wykonanie:

Umieść próbki na blasze. Na każdą z nich daj po kropli jodyny. Prowadź obserwację.

Obserwacje i wnioski:

Skrobia łącząc się z jodyną tworzy niebiesko purpurowy związek. Papier, chleb i krakers przybrały tą barwę, ponieważ w ich skład wchodzi skrobia. Pozostałe próbki są brązowe (kolor jodyny).

14. Doświadczenie. Zwiększenie objętości wody podczas jej zamarzania.

Materiały i odczynniki: barwnik spożywczy np. czerwony, plastelina.

Sprzęt: słoiczek, słomka, flamaster.

Wykonanie: 

Do wewnętrznej strony dna słoika dociśnij plastelinę. Napełnij słoik wodą. Dodaj 4-5 kropel barwnika i zamieszaj. Włóż powoli słomkę do zabarwionej wody i wetknij jej koniec w plastelinę tak, by słomka stała pionowo. Zatkaj palcem drugi koniec słomki i wylej ostrożnie wodę ze słoika. Postaw słoik na stole i zaznacz poziom wody w rurce flamastrem - zrób kreskę. Wstaw stoik do zamrażalnika na około 5 godzin.

Obserwacje i wnioski:

W rurce powstał lód, ale zajmuje on większą objętość niż woda, co pokazuje nam kreska na rurce.

15. Doświadczenie. Roztwór nasycony.

Materiały i odczynniki: kwas borny (w kryształach)

Sprzęt: słoiczek z zakrętką i łyżeczka

Wykonanie:

Wsyp 5 łyżeczek kwasu bornego do słoiczka. Napełnij słoiczek wodą (do przelania). Szczelnie zakręć słoik. Potrząsaj słoikiem, a potem postaw na stole i obserwuj.

Obserwacje i wnioski:

Część kryształów rozpuściła się w wodzie, lecz większa ich część opada na dno przypominając płatki śniegu. Kwas borny nie rozpuszcza się dobrze w wodzie. Rozpuszcza się tylko część kryształów i powstaje nasycony roztwór kwasu bornego w wodzie. Roztwór nasycony to taki roztwór, w którym (w danych warunkach) nie może rozpuścić się więcej substancji.

16. Doświadczenie. Woda nie rozpuszcza oleju.

Materiały i odczynniki: 1/2 szklanki oleju jadalnego, 1/2 szklanki wody, niebieski barwnik spożywczy.

Sprzęt: zakraplacz do oczu, ołówek.

Wykonanie:

Wlej powoli olej do wody. Wpuść 5 kropli barwnika do szklanki. Prowadź obserwację. Wepchnij ołówkiem krople barwnika do wody.

Obserwacje i wnioski:

Po wlaniu oleju do wody powstały dwie oddzielne warstwy, wody na dole i oleju na górze. Woda nie rozpuszcza oleju. Krople barwnika mają formę kulek. Po wepchnięciu ich do wody natychmiast się rozpuszczają.

17. Doświadczenie. Roztwór rozcieńczony i stężony.

Materiały i odczynniki: Kawa rozpuszczalna.

Sprzęt: dwie szklanki, łyżeczka

Wykonanie:

Do jednej szklanki wsyp 1/4 łyżeczki kawy, a do drugiej dwie łyżeczki kawy. Zalej obie szklanki gorącą wodą i wymieszaj. Prowadź obserwację. Spróbuj łyżeczką obu kaw.

Obserwacje i wnioski:

W pierwszej szklance roztwór kawy ma dużo jaśniejszą barwę. Również ta kawa smakuje "słabiej". O takim roztworze mówimy, że jest rozcieńczony. "Mocniejsza" kawa to inaczej roztwór stężony, rozpuszczona jest w nim duża ilość substancji.

18. Doświadczenie. Rozcieńczanie roztworów.

Materiały i odczynniki: czerwony barwnik spożywczy.

Sprzęt: litrowy słoik, szklanka 

Wykonanie:

Nalej wody do połowy słoika. Dodaj jedną kroplę barwnika i zamieszaj. Dolewaj wody do słoika po jednej pełnej szklance do czasu, aż zaniknie czerwona barwa.

Obserwacje i wnioski:

Należało wlać około 7 szklanek czystej wody, by zanikł kolor czerwony. Dodawanie wody powoduje, że kolorowe cząsteczki rozprzestrzeniają się równomiernie w wodzie. W końcu odległości między cząsteczkami są tak duże, że stają się one niewidoczne. Tak powstaje roztwór rozcieńczony.

19. Doświadczenie. Tlen w powietrzu.

Materiały i odczynniki: świeczka tortowa, płaski kawałek styropianu, barwnik spożywczy.

Sprzęt: głęboki talerz, wysoka, cienka szklanka.

Wykonanie:

Nalej wody do talerza i zabarw ją. Wbij świeczkę w styropian i zapal ją. Przykryj świeczkę szklanką. Prowadź obserwację.

Obserwacje i wnioski:

Świeczka po pewnym czasie gaśnie, a woda "wchodzi" do szklanki. Świeczka gaśnie ponieważ zostaje zużyty tlen - gaz podtrzymujący palenie. Objętość zajmowaną w powietrzu przez tlen zajmuje woda.

20. Doświadczenie. Identyfikacja dwutlenku węgla w powietrzu wydychanym z płuc.

Materiały i odczynniki: woda wapienna

Sprzęt: szklana rurka, szklanka.

Wykonanie:

Do wody wapiennej znajdującej się w szklance, wdmuchuj przez rurkę powietrze z płuc. Prowadź obserwację.

Obserwacje i wnioski:

Po chwili woda wapienna zmętniała. Jest to dowód na to, że z płuc wydychamy dwutlenek węgla, który reaguje z wodą wapienna powodując wytrącanie się białego osadu.

21. Doświadczenie. Oddychanie gleby.

Materiały i odczynniki: wilgotna ziemia z ogródka lub parku, woda wapienna.

Sprzęt: garnczek litrowy płaski z przykrywką, spodek szklany.

Wykonanie:

Nasyp do garnczka ziemi i wstaw do niego spodek napełniony wodą wapienną. Przykryj garnczek przykrywką.

Obserwacje i wnioski:

Po pewnym czasie woda wapienna uległa zmętnieniu pod wpływem dwutlenku węgla wydzielanego na skutek oddychania mikroorganizmów w glebie.

22. Doświadczenie. Otrzymywanie dwutlenku węgla i badanie jego właściwości.

Materiały i odczynniki: skorupki z jajek, ok. 10 cm3 rozcieńczonego kwasu solnego.

Sprzęt: świeczka, kolba, korek z umieszczonym w nim gumowym wężykiem, wąska szklanka, plastelina.

Wykonanie:

Wsyp skorupki do kolby, w szklance przymocuj do dna świeczkę i zapal ją, nalej kwas do kolby i zatkaj ją korkiem. Wężyk umieść w szklance. 

Obserwacje i wnioski:

Po pewnym czasie świeczka gaśnie. W reakcji skorupek z kwasem solnym powstaje bezbarwny gaz, dwutlenek węgla, który nie podtrzymuje palenia.

23. Doświadczenie. "Przelewanie" dwutlenku węgla.

Materiały i odczynniki: Dwutlenek węgla w szklance, świeczka, plastelina.

Sprzęt: szklanka.

Wykonanie:

Przytwierdź plasteliną świeczkę do dna pustej szklanki i zapal ją. Szklankę napełnioną dwutlenkiem węgla nachyl nad szklanką z zapaloną świeczką. Prowadź obserwację.

Obserwacje i wnioski:

Świeczka prędko gaśnie, co świadczy, że dwutlenek węgla jest cięższy od powietrza i opada do szklanki ze świeczką.

24. Doświadczenie. Wykrywanie pary wodnej w powietrzu.

Sprzęt: łyżka lub inny metalowy przedmiot. 

Wykonanie:

Włóż łyżkę do zamrażalnika lodówki na około 10 min. Następnie wyjmij i dokładnie obejrzyj powierzchnię.

Obserwacje i wnioski:

Łyżeczka pokryła się rosą - wodą, która powstała ze skroplenia pary wodnej, znajdującej się w powietrzu.

25. Doświadczenie. Badanie zanieczyszczenia powietrza.

Sprzęt: trzy puste puszki lub słoiki, taśma samoprzylepna przezroczysta, biała kartka papieru.

Wykonanie:

Przymocuj po trzy paski taśmy samoprzylepnej, klejem do góry, do otworów słoików. Tak sporządzone naczynia pomiarowe ustaw: pierwsze w otoczeniu drzew, drugie na parapecie okna w domu lub szkole, trzecie w pobliżu ulicy lub drogi. Po pierwszym tygodniu zdejmij pierwszy pasek, po drugim drugi, a po trzecim trzeci. Naklej je na białą kartkę papieru. Wszystkie obserwuj przez lupę.

Obserwacje i wnioski:

Do pasków przykleiły się różne pyły, kurz, sadza, grudki o dziwnych kształtach i kolorach. Różnią się one w zależności od tego, gdzie było badane powietrze.

26. Doświadczenie. Samorzutne mieszanie się stykający się substancji - dyfuzja.

Materiały i odczynniki i sprzęt:

  1. szklanka z wodą, barwny sok (np. z buraka ćwikłowego), zakraplacz do oczu

  2. spodek, kreda, atrament

  3. spodek z wodą, kryształki siarczanu (VI) miedzi (II) lub innego barwnego, rozpuszczalnego w wodzie związku chemicznego

  4. butelka z amoniakiem

  5. szklanka z ok. 10 cm3 zimnej wody, płaksa łyżeczka mąki ziemniaczanej, gorąca woda (ok. 100 cm3), woreczek foliowy z cienkiej folii na pełniony wodą z dodatkiem kilku kropel jodyny 

Wykonanie:

  1. do szklanki z wodą powoli wkraplaj sok

  2. na spodek nalej atrament, zanurz koniec kredy w atramencie

  3. do spodka z wodą wrzuć kryształki związku

  4. otwórz butelkę z amoniakiem na 2 - 3 sekundy

  5. do szklanki z zimną wodą wrzuć mąkę, po wymieszaniu dodaj gorącej wody. Do tak otrzymanego kleiku skrobiowego włóż woreczek z wodą 

Obserwacje i wnioski:

  1. woda zmienia zabarwienie, sok powoli się rozpuszcza

  2. kreda nasiąka atramentem i przybiera jego barwę

  3. związek rozpuszcza się w wodzie zabarwiając ją na swój kolor

  4. bardzo szybko amoniak wyczuwalny jest na drugim końcu klasy

  5. po 3 - 5 min. w zlewce z kleikiem można zauważyć niebieskie zabarwienie; to jod znajdujący się w jodynie "przechodzi" przez folię i w zetknięciu z kleikiem skrobiowym daje niebiesko zabarwioną substancję.

Wszystkie te doświadczenia udowadniają, że materia jest w ciągłym ruchu, a ruch ten jest możliwy nie tylko w gazach i cieczach, lecz również w ciałach stałych.

27. Doświadczenie. Spalanie substancji w tlenie.

Materiały i odczynniki:

Dwa cylindry z tlenem przykryte płytkami lub szkiełkami zegarowymi, dwie łyżeczki do spalań, pierwsza z rozżarzonym węglem drzewnym i druga z rozżarzonymi wiórkami magnezowymi. 

Wykonanie: 

Wprowadź łyżeczki z próbkami do cylindrów z tlenem. 

Obserwacje i wnioski:

W obu cylindrach zaszła gwałtowna reakcja. Próbki gwałtownie zapaliły się. Nastąpiło spalanie pierwiastków w tlenie.

Instrukcje do doświadczeń chemicznych na lekcjach przyrody opracowała 
Natalia Firkowska - nauczyciel przyrody.

Do Góry


Poprzednia strona

Powrót na stronę główną

Następna strona